I. GİRİŞ
Bu bilgi notu, İklim Kanunu’nun (“Kanun”) kabulünü takiben Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (“Bakanlık”) tarafından yayımlanan Yerel İklim Değişikliği Eylem Planları Hakkında Yönetmelik Taslağı’nda (“Taslak”) öngörülen temel düzenlemeleri ana hatlarıyla özetlemektedir.
Taslak, iklim politikalarının yerele yayılması, veriye dayalı planlama yapılması ve çok paydaşlı yönetişim ilkelerinin benimsenmesi açısından önemli bir düzenleme niteliğindedir. Taslağın amacı ve kapsamı şu şekildedir:
- Amaç: Türkiye’nin net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda, il düzeyinde hazırlanacak Yerel İklim Değişikliği Eylem Planları (“YİDEP”) ile iklim değişikliğine uyum ve sera gazı emisyonlarının azaltımı faaliyetlerinin yönlendirilmesi.
- Kapsam: YİDEP’lerin hazırlanması, onaylanması, uygulanması, izlenmesi, değerlendirilmesi ve raporlanması ile bu süreçlerde görev alacak kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve sorumlulukları.
Taslak, İklim Değişikliği Başkanlığı’nın (“Başkanlık”) internet sitesinde 4 Ağustos 2025 tarihine kadar kamuoyunun görüşüne açık olup, ilgili kurum ve kuruluşların bu tarihe kadar katkı sunması mümkündür.
II. GENEL ESASLAR
Taslak, iklim değişikliği ile mücadelede yerel düzeyde bilimsel, katılımcı ve entegre bir yaklaşım benimsemeyi esas almaktadır. Bu çerçevede her il, kendi iklim riskleri, sektörel kırılganlıkları ve sera gazı envanteri doğrultusunda beş yıllık dönemler için kapsamlı bir eylem planı hazırlamakla yükümlü kılınmıştır. Bu planlar; hem uyum (adaptasyon) hem de azaltım (mitigasyon) önlemlerini kapsayacak şekilde yapılandırılmakta, ayrıca Başkanlık tarafından yayımlanacak teknik kılavuzlara uygun olarak yürütülmektedir.
III. PLANLAMA, İÇERİK VE ONAY SÜRECİ
YİDEP’lerin içerik ve ilkeleri aşağıdaki gibidir:
- İlin coğrafi, ekolojik, demografik, sosyal, kültürel ve ekonomik durumu ile geçmiş iklim koşulları, iklimle ilişkili afet geçmişi,
- İl etkilenebilirlik ve risk analizleri ve bu doğrultuda belirlenen uyum hedefleri ve bu hedeflere yönelik eylemleri,
- İl sera gazı emisyon envanteri ve projeksiyonları, sera gazı emisyonlarının azaltım hedefi ve bu hedefe ulaşmaya yönelik eylemler,
- Belirlenen eylemlerin fayda ve maliyetleri, önceliklendirilmesi ve olası finansman kaynakları,
- Performans göstergeleri ile izleme planı.
Planlar, valilik koordinasyonunda, büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer illerde ise il belediyesi ve il özel idareleri tarafından hazırlanır. Hazırlık süreci; ilgili kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile yürütülür. İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulunu (“İl İDKK”) tarafından taslak YİDEP karara bağlanır ve E-YİDEP sistemi üzerinden kamuoyu ile paylaşılır.
IV. İZLEME, DEĞERLENDİRME VE GÜNCELLEME
YİDEP’ler yılda bir izlenir, 5 yılda bir güncellenir. Her ildeki hazırlayan yetkili kamu kurumları YİDEP’in uygulama dönemleri içerisinde;
- Her yıl etkilenebilirlik ve risk analizi verilerini ve iki önceki yılın sera gazı envanterini hazırlar,
- YİDEP kapsamındaki eylemlerin gerçekleşme durumunu teknik kılavuza göre değerlendirir,
- Bu verileri E-YİDEP sistemine işler ve İl İDKK’ye sunar.
İzleme sonuçları, İl İDKK tarafından her yıl yapılacak toplantılarda değerlendirilir ve gerektiğinde revizyon önerileri geliştirilir.
V.KURUMSAL YAPILANMA VE GÖREV DAĞILIMI
Taslak uyarınca kurumsal yapı ve görev dağılımı aşağıdaki gibidir:
- Başkanlık, teknik kılavuzları hazırlamak, E-YİDEP sistemini işletmek ve YİDEP karar destek araçlarını geliştirmekle görevlidir.
- Valiler, yerel eylem planlarının koordinasyonundan ve İl İDKK’nin yönetiminden sorumludur.
- Büyükşehir Belediyesi ve İl Özel İdaresi ile Belediyeler, YİDEP’in hazırlanması, uygulanması ve izlenmesinde aktif görev alır.
- İl İDKK, çok paydaşlı bir yapıda planları değerlendirir, onaylar ve izleme sürecini denetler.
- Kamu kurumları, STK’lar ve özel sektör, eylem planlarına katkı sunmak, görev alanlarındaki eylemleri uygulamak ve talep edilen verileri sağlamakla yükümlüdür.
VI. SÜRECİ VE YAPTIRIMLAR
İlk YİDEP’lerin 2028–2032 dönemini kapsayacak şekilde hazırlanması ve 31 Aralık 2027 tarihine kadar İl İDKK tarafından onaylanması gerekmektedir. Gerekli görülmesi halinde Bakanlık bu süreyi bir yıla kadar uzatabilecektir. Hâlihazırda yerelde hazırlanan iklim planlarının, bu Taslak hükümlerine uyumlu hale getirilerek yeniden sunulması zorunludur.
